1982 watapi, El Niño fenómenorayku parakuna manchay manchay karqan, chay t’oqyayqa chakra llank’aqkunata, challwaqkunata ima yuyarichirqan Diosta, Oswaldo Hurtado gobiernotapas.
Doña Brígida, llaqta hampiq hinaspa OCEME tantanakuypa Wawakunapa Wasinpa hatun madrina. Wawakunawan llamkasqan qipatam San Francisco de Asís iglesiapi mañakuyta umallinan karqa, chaypim yaqa metro kuskan estatuapi rikchaynin mañakuykunapa hinaspa mañakuykunapa chawpin karqa.
Mayupa apamusqan palisadas hinaspa puquq Pacífico mama quchapa yaku huntasqan, estanquekunatam paqarichirqa, chaypim tukuy hinastinpi camarón wiñarqa.
Cabo llaqtaman hallp’a ñan wisq’akusqan, chaypin rancherakuna Quingue hina mayukunata chimpananku karqan, chaymi wiñarqan iskay metrokama wayra-para qhepaman, chaymi pasajerokunata tanqarqan huk urqu patapi llaqtaq ch’ukchankunapi tutayanankupaq, anwan admirakuypaq lamar qucha qaway.
Esmeraldas llaqtaman rinaykipaq sueldoykita huñunaykipaq, aylluykikunata watukamunaykipaq, wakin rantikuykunata ruwanaykipaq, Cabo llaqtamanta Bunche llaqtakama purinayki karqan, t’uru hunt’a ñanninta, pisqukunawan hunt’a yunka chawpipi, imaraykuchus lamar qocha patapi purispaqa, chay... iskaynin llaqtakunaq chawpinpi qaqaqa peligroso karqan chay sayaq qaqaman 100 metro altoman unuq phawayninwan olakuna tupaqtin.
Ñanpiqa manan runakunallatachu aswanpas wakakunatapas atacaq ch’uspikunan phuyu hina rikhurimurqanku, Buche llaqtaman manaraq chayashaspa, huk pampapi maypichus manglar pantanopi ñawpaq kaq camarón uywana wasita ruwasharqanku, chaypin azul cangrejokuna rutapa agresivo dueñonkuna karqanku. Chaypimanta Muisne llaqtamanqa lanzamientota otaq canoawanmi rinayki karqan, chay islaqa manglar sach’akunawan muyurisqa thak estuariopin purinayki karqan, chay islapin coco palmerakuna hunt’a kasharqan. chaymi yuraq rit’ipi hatunkaray runakuna wiñarqan.
Muisne llaqtaqa isla paraiso karqan, maderamanta arquitecturayoq, municipiomanta hospitalmantawan, chaypin llank’arqani kinsa qhepa killakuna pasantia ruralniypi, mana carroyoq. Bucheli, alcalde, chunka watakuna, runa karqan, yuraq, hatun sayayniyuq, vaquero sombreroyuq, Occidente Americanomanta vaquero hina, payqa 10.000 hectáreas masninmi karqan Bolívarpi, Portetepipas. Paywanmi tuparqani 1973 watapi, huk mochilawan Ecuador llaqtata puriptiymi, payqa pusamuwarqa huk puka Willys jeep nisqapi lamar quchapa patanpi.
Muisne llaqtamanta Esmeraldas llaqtaman lluqsispa musuq ñan ruwakuchkaptinpas huk hatun ruwaymi karqa, chaypi puriqkunam q’illu mitupi wichqasqa autobuskunatawan carrokunata tanqananku karqa, chaymi qaranta piñachiq.
Chay islapiqa OCAME nisqa umalliq wasitan ruwasharqan, iskay altosniyoq k’aspi wasi, aserradero nisqayoq, hormigón nisqa plataformayoq ima, ch’akichinanpaqmi chay cacao nisqa chakra llank’aqkuna apamusqanku limo nisqapi, chaymi conchawan. Hinallataq ancha suni canoa bote, hatun hawa motorniyuq.
Chaymanta gobierno qallarirqa huk campaña vacunación tétanos, sarampión, tos ferina hinaspa malaria harkakuymanta tabletas cloroquina nisqawan, chaykunatam qurqaku sintomakunata qawachiqkunaman yawar peliculakunata qawasqanku qipata, chaywanmi promotorkuna saludpi llamkaqkuna hinaspa malaria llamkaqkuna, paykunam wasikunata fumigarqaku DDT, huñusqa.
Malaria anofeles nisqarayku chaymanta qhipaman, wakin casos de encefalitis nisqa yana ch’uspi kanisqanrayku, chaytaq camarón uywana wasikunapi, estanquekunapi ima palisadas nisqarayku achkha karqa, rikhurirqataq.
Muisneqa, malaria, tuberculosis, paragonimiasis infeccioso polomanta aswanta, manglares cangrejopa parásito nisqawan, pangora nisqawan, chaytaq pulmonkunata ataca, tuberculosis hina, ichaqa unqusqa yawar coaguladota qarqun, mana pukachu,
Verónicawan Fernando Godoywan, qhali kayta kallpachaqkunamanta huknin umalliqwan, Bunche mayuman wicharqayku Matambal urqukunaman, avenia lecheta vacunaspa rakinaykupaq, huk canyoned mayuninta, chaytaqa manan kutichiyta atirqaykuchu sach’a hatun runakunata aysasqanrayku.
Ñawpaq tutan urqukunapi puñuq kayku huk chakra llamk’aq wasip k’aspi pampanpi, chaypi huk mana riqsisqa uywata mikhuchiwarqanku, qhipamantaq niwarqanku atuq kasqanmanta. Matambal llaqtapiqa runakunaqa yuraq, azul ñawiyuq, mana Cabo nisqapi mulato, yana, cholos challwaq runakuna hinachu. Paykunaqa manabí provincia vecinomanta runakunan karqanku, paykunan chay provinciata afectaq millay ch’akiyrayku otaq unu hunt’aykusqanrayku, chay provinciaqa ancha llañu, sach’a-sach’akuna ch’usaqmi, chaymi cultura de violenciata paqarichirqanku, chaymi Costapi reqsisqa bandido karqanku. Chay suyupi aswan atiyniyuq droga cartel Los Choneros nisqa, Cantón Chone nisqapi tiyaqkunamanta paqarimurqan, wakin chay chakra llamk’aqkunaqa qatiykachasqa bandidokuna karqanku, paykunan ayllunkuwan kuska kay urqukunapi pakakurqanku.
Bunche. Llaqtamanta lluqsisqaykuqa aswan ñawpaq yana llaqta karqan Pacífico costa Sudamérica nisqapi, chaymi nacerqan esclavokunamanta, paykunan ayqekurqanku huk galeón nisqamanta, chaymi Portete llaqtapi chinkapurqan, siglo XVI nisqapi, hinaspan kay cheqaspi tiyarqanku, chaypin tiyarqanku millay indiokunaq tiyasqanku hina Chiggers nisqakuna, misk’i yaku cascadas nisqakunata tarisqankurayku, playa lado mayukunamantapacha. Paykunaqa ch’uñu yakuyuqmi kanku. Chay pachaqa huk yana kamachi aswan chaniyuqmi karqan, inglés pirata Francis Drake sutiyuq runap qusqanwan machetes nisqawanmi hark'akurqanku.
